En tous cas merci à ceux quiauront la gentillesse de s'y coller, je transpire depuis deux heures sur le dico latin-français de Freelang avec ma fille, mais le latin médiéval c'est plutôt différent semble-t-il...
NOTITIA QUOMODO STEPHANUS, ABBAS, ET ERMENALDUS., PRIOR SANCTI RIGALDI, IN CORDAM INSULAM VENERUNT ET DEINDE CELLAM CONDIDERUNT IN LOCO QUI DICITUR GRAVA, QUAM CLUNIACENSI MONASTERIO SUBDIDERUNT
(Bibl nat. or. 178A; B. h. 707, DCCX 1.)
Notum sit omnibus presentibus atque futuris fidei cultoribus, quod ego Stephanus, abbas Sancti Rigaldi, et frater Ermenaldus, prior ejusdem loci, votiva concordia declinare volentes tumultuosas procellas secularium actionum, Christo presule, devenimus in Corda(2) insulam, a parte occidentali in Oceano sitam. Cumque gratia solitudinis ibi manere vellemus, ipsam insulam juris ecdesie Cluniacensis esse audivimus. Factis itaque litteris, assensum domni Hugonis, abbatis, super hoc quesivimus, et paulo post ipsius litteras melliflua consolatione conditas, cum auctoramento habitandi et edificandi in- fidelitate apostolorum Petri et Pauli et sua suscepimus. Venerat autem ad nos cohabitandi gratia quidam Cluniacensis monachus, nomine Willelmus(3), vir ingeniosus, laboriosus piscandi, acquirendi sollertissimus, in cunctis actionibus accommodatissimus. Ipso itaque retia componente, piscarias construente, qui eo tenus rebus pauperes eramus, Deo multiplicante, exuberare cepimus(4). Audientes itaque homines finitime regionis famam nostre conversationis, optabant perfrui solatio nostre collocutionis. Sed quoniam illuc vix intratur sine metu naufragii, multum timebamus ut aliquis interiret, dum nostri causa tantum periculum subiret. Gratia igitur hec evadendi pericula, monachis ac principibus multa prece suadentibus, haud procul ab ipsa insula inlocum qui dicitur Grava transmigravimus, ibique iliis ad quos pertinebat concedentibus, edificare inchoavimus(5). In primis itaque laici, quorum juris erat ipsa possessio, nobis nostrisque successoribus inde cartam fecerunt, cui propriis manibus signa confirmationis impresserunt. Postea vero ad nos pusiilos est venire dignatus vir venerandus domnus Amatus, Romane sedis legatus, idemque Burdegalensis archiepiscopus(6), qui nobis plurima dignanter indulsit, missam sollemniter cantavit, aquam exorzizavit, cimiterium consecravit, nobiscum manducavit, nummos et quedam alia nobis donavit, ut strenue edificaremus non solum concessit atque laudavit, verum etiam sub-obedientia imperavit. His omnibus interfuit domnus Petrus Burdegalensis ecclesie decanus et archidiaconus, quo rogante, laudante et concedente, domnus Amatus illa complevit(7). Antequam vero oratorium inciperemus, ipse domnus Petrus, et archipresbiter donmus Achelmus, collaudaverunt et loca designaverunt(8). Erant autem hujus operis coadjutores, non solum predictus Willelmus, sed etiam alii monachi cluniacenses. Considerantes itaque nobis multa provenire ipsorum concilio, et ex redditibus supradicte insule, que juris est Cluniacensis ecclesie(9), scientes etiam jam ex longo tempore antequam hue venissemus, quicquid habebamus, quicquid acquisituri vel edificaturi eramus, donmo Hugoni abbati et eccleste Clusiacensi nos concessisse, in eadem sententia permanentes unanimiter concordamus, ut nos et omnia nostra quecumque sunt vel que futura sunt ecclesie Cluniacensi subiciamus et in eorum jus in perpetuum transfundamus. Hoc pariter laudamus, concedimus et confirmamus(10). Si quis autem istam donationem nostrique laboris laudabilem dispositionem infringere vel inquietare presumpserit, angeli percutientis gladio trucidetur, et ab electorum Dei consortio jn perpetuun separetur, nisi resipuerit, et ab hujus dispositionis inquietacione cessaverit. Fiat. Fiat. Amen.
(Au dos

1 La copie de B. s'éloignant considérablement de celle de l'original, que nous publions ici dans le texte, nous donnerons en note les variantes importantes. Mabillon [ Ann. bénéd., t.V, p. 647) a publié, mais non intégralement, une autre version, différente, de cette pièce; elle se rapproche toutefois beaucoup du texte de B.
2 [B. in. Cordam.]
3 [B. ajoute mihi Stephano gerinmas.}
4 [B. centuplo divine promissionis cepimus exhuberare
5 [B. oratarium et officinas pro posse construximus
6 [Aîmé avait été envoyé en France et en Espagne comme légat par Grégoire VII]
7 [B. ajoute : Interfuerunt quoque quidam canonici Burdegalénsis ecclesie.]
8 [B. quibus iterum. collaudantibus et fandamenta, designantibus, hoc oratorium et officinas inchoavimus
9 [B. ajoute : simulque desiderantes monachos regulares in hoc loco nobis succedere.]
10 [La suite manque dans B. qui porte seulement les souscriptions : Signum Stephani abbatis, Signum Ermenaldi]